Czy masz żylaki? Co warto o nich wiedzieć?

Jedną z najczęstszych chorób trapiących człowieka są żylaki kończyn dolnych, czyli poszerzone, kręte żyły widoczne na nogach. Żylaki nie tylko szpecą (względy kosmetyczne), ale często powodują różnorodne dolegliwości i mogą prowadzić do groźnych powikłań. Pojawienie się żylaków świadczy o rozwoju przewlekłej choroby żylnej (chronic venous disease – CVD) – choroby, na którą cierpi około 30-40% Polaków.

Pomimo szerokiego rozpowszechnienia i często znacznego pogorszenia jakości życia chorego, choroba ta w naszym kraju traktowana jest często z przymrużeniem oka. Operacje żylaków kończyn dolnych uważane są nadal przez wielu lekarzy za niepotrzebne, a wśród pacjentów powtarzana jest opinia, że żylaków nie warto operować, bo i tak „wrócą”. Dlaczego tak się dzieje? Próbą wyjaśnienia sytuacji niech będzie fakt, że kształcony dzisiaj lekarz o chorobach żył uczy się w czasie 6-letnich studiów zaledwie kilka godzin. Operacje żylaków często wykonywane są przez najmłodszych lekarzy, nie mających odpowiedniej wiedzy na temat hemodynamiki choroby i sposobów odpowiedniego operowania. Zdarza się, że operacje nie są poprzedzone dokładną diagnostyką – nie szuka się miejsca, gdzie zaczyna się choroba. W Polsce, w odróżnieniu od innych krajów Europy nie ma wyodrębnionej specjalności zajmującej się chorobami żył – tzw. flebologii.

Co warto wiedzieć o krążeniu żylnym i żylakach?

Krew powraca do serca płynąc żyłami. Żyły w kończynach dolnych tworzą dwie drogi (układy) odpływu krwi:

  • żyły układu powierzchownego – wśród nich najważniejsze to żyła odpiszczelowa i odstrzałkowa ze swoimi bocznicami. Żyły te położone są pomiędzy skórą i mięśniami (czasem widoczne pod skórą, zwłaszcza u osób szczupłych i sportowców)

  • żyły układu głębokiego – biegną śródmięśniowo, towarzysząc tętnicom (niewidoczne)
  • perforatory – żyły biegnące poziomo w głąb nogi – łączą żyły powierzchowne i głębokie (niewidoczne)

U osób zdrowych około 90% krwi płynie układem żył głębokich, a tylko około 10% przez układ żył powierzchownych.

Oba układy żylne łączą się ze sobą poprzez perforatory, a odpowiedni system zastawek żylnych nie pozwala, by krew płynęła inaczej, niż z żył powierzchownych do żył głębokich – i dalej w górę, w kierunku serca . W prawidłowych warunkach płatki zastawek rozchylają się przepuszczając krew tylko w jedną stronę – w górę nogi. Przepływ w dół nogi jest zatrzymywany przez zamykające się zastawki. Do powstania żylaków doprowadza nieszczelność zastawek albo osłabienie ściany żyły. Nieszczelność zastawek może być wrodzona (genetyczna słaba ich budowa) lub nabyta (uraz, wysiłek fizyczny, ciąża, zakrzep niszczący zastawki). Nieszczelność już jednej zastawki powoduje, że cofająca się w dół krew napiera na kolejne zastawki, powodując ich uszkodzenie. Z czasem zwiększony, wsteczny napływ krwi poszerza i zniekształca nieodwracalnie światło żyły, powodując jej korkociągowate wygięcia i ścieńczenia ścian. Taki zniekształcony odcinek żyły widoczny na nodze to właśnie żylak, a wsteczny przepływ krwi w żylaku to tzw. refluks. Refluks oceniany w badaniu USG Duplex Doppler ma kluczowe znaczenie. Określenie jego dokładnej lokalizacji i zasięgu w pniu niewydolnej żyły decyduje zwykle o sposobie leczenia czy rodzaju i rozległości zabiegu usunięcia żylaków w konkretnym przypadku.

Możemy wyróżnić kilka typów żylaków:

  • żylaki siatkowate
  • żylaki pnia żyły odpiszczelowej (najczęściej spotykane) i odstrzałkowej
  • żylaki pni dodatkowych
  • niewydolność perforatorów
  • inne postaci żylaków (żylaki nawrotowe, perły żylakowe, żylaki sromu i krocza, żylaki przetrwałej żyły kulszowej).

Więcej zdjęć żylaków możesz zobaczyć w naszej Galerii.

Co sprzyja rozwojowi żylaków?

Skłonności dziedziczne są niewątpliwe. Około 70% chorych potwierdza rodzinny charakter choroby. Żylaki występują 4-krotnie częściej u kobiet. Często matki i córki mają żylaki o bardzo podobnym charakterze i umiejscowieniu. CVD i rozwój żylaków przyspiesza w sprzyjających warunkach, np. w wyniku powtarzającego się codziennie, długotrwałego stania czy siedzenia w bezruchu. Zawody wymagające długotrwałego siedzenia (np. informatycy, księgowe), wielogodzinna jazda samochodem lub częste loty  samolotem, powodują zaleganie krwi w kończynach i znacząco zwiększają ryzyko powstania żylaków. Choroby żył w ciąży (zwłaszcza rozwój żylaków) wiążą się z działaniem hormonów płciowych na ściany żył, wzrostem objętości krwi krążącej w układzie żylnym oraz zmianach w układzie krzepnięcia krwi. U wielu kobiet żylaki uwidaczniają się tylko podczas ciąży i zanikają po porodzie. U części kobiet ciąża ujawnia istniejące wcześniej niewydolne żyły, których nieleczenie prowadzi do dalszego rozwoju żylaków.

Z naszych doświadczeń wynika także, że  terapia hormonalna (antykoncepcja i hormonalna terapia zastępcza) zwiększa ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych i przyspiesza rozwój CDV – pojawiają się częściej telangiektazje i tzw. żylaki siatkowate na bocznych powierzchniach ud.

Żylakom sprzyja także przebycie zakrzepicy żył głębokich, które prowadzi do niewydolności zastawek żylnych i wtórnej niewydolności żył powierzchownych, z których powstają żylaki.

W postępie zmian żylakowatych ma znaczenie ciepło (ciepła kąpiel, sauna, solarium, gorące lato) i przeciążenia fizyczne (np. siłownia, dźwiganie ciężarów), które powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Istotna w rozwoju CVD i żylaków jest także otyłość i mała aktywność ruchowa – obniża się sprawność mięśni łydki i pompy mięśniowej tłoczącej krew z żył kończyn dolnych do serca.

Jakie dolegliwości dają żylaki?

Żylaki początkowo powodują zmęczenie nogi i uczucie gorąca. Stopniowo może pojawić się ból nóg, kurcze łydek, świąd skóry, uczucie ciężkości kończyn i puchnięcie okolicy kostek nad butami, nasilające się zwłaszcza wieczorem. Dolegliwości te zmniejszają się po uniesieniu chorej kończyny i/lub założeniu bandaży kompresyjnych czy pończoch uciskowych. W początkowej fazie choroby żyły powierzchowne są napięte i mogą być wyczuwalne, aczkolwiek nie do końca widoczne. W późniejszym okresie żyły przybierają kręty przebieg i uwypuklają się pod skórą. Zdarza się czasem, że żylaki oprócz nieestetycznego wyglądu, mogą nie powodować żadnych dolegliwości. Jest to czasem główną przyczyną opóźnienia w ich diagnozowaniu i leczeniu. Nie leczone żylaki najczęściej niestety powiększają się i mogą prowadzić do rozwoju powikłań (żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zmiany troficzne i owrzodzenia podudzi).

Więcej zdjęć powikłań żylakowych możesz zobaczyć w naszej Galerii.

Jak wygląda badanie żylaków?

W celu postawienia rozpoznania choroby żylnej CVD i ustalenia stopnia jej zaawansowania (jednym ze stopni tej choroby są żylaki), niezbędne jest specjalistyczne badanie flebologiczne, które powinno być zawsze poszerzone o badanie stanu żył i przepływów krwi metodą USG Duplex Doppler. W naszym ośrodku wykonujemy badanie USG Duplex Doppler standardowo u każdego pacjenta. W razie potrzeby, szczególnie przy ocenie wydolności układu żył głębokich wykonujemy badanie fotopletyzmograficzne.

Jak leczymy żylaki?

Leczenie żylaków powinno się podejmować jak najszybciej, aby nie dopuścić do powikłań: utrwalonych obrzęków, przebarwień skóry, stwardnienia podskórnego, wyprysków, owrzodzenia skóry, zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych czy w najgorszym wypadku zatorów naczyniowych.

Trzeba jednak pamiętać, że żylaki czy inne zmiany żylne to wynik rozwoju przewlekłej choroby żylnej (CVD). Leczymy żylaki, ale choroba czyli „słabe” żyły w nogach dalej pozostają i dlatego należy stan swoich żył okresowo  kontrolować i w miarę pojawiania się dalszych zmian odpowiednio je leczyć.

W początkowym okresie stosujemy leczenie zachowawcze, które  obejmuje: leczenie uciskiem (kompresjoterapia), ćwiczenia fizyczne (fizykoterapia), drenaż ułożeniowy oraz leczenie farmakologiczne.

Leki stosowane w CVD (tzw. leki flebotropowe) wpływają przede wszystkim na  dolegliwości chorego – zmniejsza się zmęczenie i obrzęk nóg, uczucie ciężkości, uczucie niespokojnych nóg, świąd skóry, kurcze nocne.  Żaden lek nie zmniejszy jednak widocznych, poszerzonych naczyń żylnych.

Jeśli leczenie zachowawcze żylaków okazało się nieskuteczne, albo zmiany żylakowe są bardziej zaawansowane, należy zastosować leczenie zabiegowe i/lub operacyjne. Rodzaj zabiegu czy operacji dobierany jest na podstawie badania klinicznego i ultrasonograficznego. Zabieg polega na zamknięciu lub usunięciu niewydolnych, zmienionych żylakowato żył. Bardzo ważne jest także zlikwidowanie miejsc, w których pojawia się refluks. Bez tego istnieje duże ryzyko nawrotu zmian.

Współczesne metody zabiegowe muszą oprócz wysokiej skuteczności cechować się dobrym efektem kosmetycznym. Uzyskujemy to przez dokładniejsze określenie tzw. refluksów, czyli miejsc, w których nastąpiło odwrócenie przepływu krwi i cofanie się krwi w dół nogi (lokalizacja żył z użyciem USG Duplex Doppler, wizualizacja transdermalna naczyń). Stosujemy techniki, przy których można zamknąć lub usunąć niewydolne żyły przez drobne nakłucia lub nacięcia skóry i operujemy wykorzystując metody małoinwazyjne, tzw. zabiegi endowaskularne. Miejsca po nakłuciach lub nacięciach skóry zamykamy specjalnymi plasterkami, unikając jak tylko można szwów skórnych.  Endowaskularne operacje żylaków  stosujemy od kilku lat z dużym powodzeniem,  wykorzystując przy zabiegach światło lasera, fale radiowe, parę wodną czy specjalne kleje, zamykające światło żylaków.

Biorąc pod uwagę przyczyny powstawania i rozwoju przewlekłej choroby żylnej, na każdym jej  etapie (dotyczy to szczególnie żylaków) stosuje się leczenie skojarzone, przy równoczesnym użyciu kilku spośród opisanych powyżej metod. Tylko takie postępowanie lecznicze, poprzedzone dokładną diagnostyką (konieczne badanie USG Duplex Doppler) może przynieść widoczne efekty zadowalające flebologa i jego pacjenta.