W prawidłowych warunkach we krwi zachowywana jest równowaga pomiędzy procesami krzepnięcia i fibrynolizy, czyli mamy tzw. hemostazę. Krew w zdrowych żyłach utrzymywana jest w stanie płynnym. Do spontanicznego wykrzepiania krwi w naczyniach nie dochodzi  między innymi dzięki utrzymywaniu czynników krzepnięcia krwi w postaci nieczynnej (nieczynne prekursory czynników krzepnięcia ) a także dzięki ciągłemu wydzielaniu przez komórki śródbłonka tlenku azotu oraz prostacykliny, które hamują agregację płytek krwi.  W spontanicznym krzepnięciu przeszkadzają też jednakowe ładunki elektryczne płytek krwi oraz śródbłonka – odpychają się one od siebie jeśli nie ma żadnego uszkodzenia ściany naczynia. Na płynność krwi w naczyniach wpływają również naturalne inhibitory krzepnięcia krwi. Ich genetycznie uwarunkowany niedobór, m.in. antytrombiny III, białka C, białka S, to tzw. trombofilia wrodzona, czyli genetycznie uwarunkowana skłonność do zakrzepicy.

Do krzepnięcia krwi dochodzi tylko w razie potrzeby, np. po uszkodzeniu naczynia krwionośnego. Uruchamiają się wtedy mechanizmy prowadzące do powstania tzw. czopu hemostatycznego, który szybko wypełnia przerwaną część ściany naczynia, przez co krwawienie zostaje zatrzymane.

Co zwiększa ryzyko rozwoju zakrzepicy żył głębokich ?

 We flebologii używamy pojęcia triada Virchowa – są to trzy czynniki predysponujące do rozwoju zakrzepicy żylnej: 

  1. zmiany składu krwi powodujące nadmierną krzepliwość, np. trombofilia, odwodnienie, ciąża, połóg, leki
  2. zastój lub nieprawidłowy przepływ krwi w naczyniach żylnych, np. żylaki, ciąża, unieruchomienie, otyłość, niewydolność serca
  3. uszkodzenie ścian naczyń, np. naciek zapalny, nowotwór, uraz, nakłucie żyły

Do wystąpienia tych zaburzeń mogą prowadzić rozmaite czynniki nabyte:

  • wiek powyżej 40 lat (max. w siódmej dekadzie życia)
  • występujące już żylaki
  • bezpośredni uraz (wypadek, zabieg operacyjny, nakłucie żyły)
  • wysiłek fizyczny (częściej wykonywany rękami niż kończynami dolnymi)
  • unieruchomienie ( leżenie długotrwale w łóżku, gips na ręce lub nodze)
  • długotrwałe podróże (np. długodystansowe loty)
  • oddziaływanie hormonów (ciąża, hormonalne preparaty antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza)
  • dekompensacja czynności serca, zawał serca, porażenie połowicze
  • choroby zapalne
  • nowotwory złośliwe (tzw. zespół paraneoplastyczny)
  • szczególne warunki klimatyczne (długotrwała susza, odwodnienie organizmu)
  • zaburzenia zakrzepowe częściej występują u kobiet

a także czynniki dziedziczne powodujące zaburzenia krzepnięcia krwi:

  • trombofilia (oporność na aktywowane białko C- mutacja Leiden, niedobór antytrombiny III, białek C lub S)
  • policytemia (nadkrwistość)
  • dysfibrynogemia
  • antykoagulant toczniowy itd.

Mechanizm pojawienia się żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej polega na tym, że w sprzyjających warunkach w naczyniach żylnych dochodzi do przewagi procesów krzepnięcia nad fibrynolizą (rozpuszczaniem)  i wtedy tworzą się skrzepliny. Oderwane  fragmenty skrzeplin mogą powędrować z prądem krwi do serca i dalej do tętnic płucnych – dochodzi wówczas do groźnej dla życia zatorowości płucnej. Jest to stan, w którym światło jednej z tętnic płucnych ulega zamknięciu skrzepliną.

W zależności od głębokości na jakiej położone są żyły, wyróżnia się żyły powierzchowne i żyły głębokie. Żyły powierzchowne, leżące pod skórą uchodzą do żył głębokich, które leżą w mięśniach i pomiędzy mięśniami.  W prawidłowym stanie krew płynie z żył powierzchownych do głębokich i tymi żyłami w górę nogi – do serca.

Zakrzepica żylna, czyli proces krzepnięcia krwi w żyłach:

  • może dotyczyć żył powierzchownych – jest to tzw. zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych
  • może wystąpić w żyłach głębokich – wtedy mówimy o zakrzepicy żył głębokich, która wraz z zatorowością płucną składa się na obraz żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa bywa nazywana „cichym zabójcą”. Co roku z powodu tego schorzenia w całej Unii Europejskiej umiera 500 tys. osób. Jednocześnie jest to trzecie najczęstsze schorzenie układu krążenia w Polsce (po  zawale i udarze mózgu).

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych (SVT, superficial vein thrombosis, superficial thrombophlebitis, „zapalenie żyły”)

W zakrzepowym zapaleniu żył powierzchownych skrzeplina tworzy się w żyle leżącej bezpośrednio pod powierzchnią skóry. Okolica żyły, w której już powstała skrzeplina, ulega często zapaleniu. Towarzyszy temu widoczny rumień i bolesne zgrubienie. Do zapalenia może dojść w przypadku uszkodzenia żyły, spowolnienia przepływu krwi lub powstania zakrzepu. Choroba ta najczęściej dotyczy żył kończyn dolnych, zwłaszcza u pacjentów z żylakami – 90% przypadków to tzw. „zapalenie żylaków” (varicothrombosis). Zapalenie i obecność zakrzepu krwi mogą wywoływać gorący, bolesny obrzęk i stwardnienie nogi w miejscu, gdzie doszło do powstania zakrzepicy żyły powierzchownej.

W przypadku wystąpienia podobnych objawów należy skonsultować się z lekarzem. Jeśli można, to najlepiej w takiej sytuacji wykonać badanie flebologiczne, które w naszym ośrodku zawsze łączymy z badaniem przepływów krwi i oceną drożności naczyń metodą USG Duplex Doppler. Po stwierdzeniu obecności skrzeplin w żyłach, szybkie wdrożenie prawidłowego leczenia zapobiega dalszemu rozprzestrzenianiu się procesu zakrzepowego i zmniejsza możliwość penetracji skrzepliny do układu żył głębokich (co może wiązać się z większym ryzykiem powikłań).

 

Zakrzepica żył głębokich (DVT, deep vein thrombosis)

Jest to poważny stan chorobowy, w którym skrzeplina tworzy się w układzie żył głębokich.  W przebiegu zakrzepicy żył głębokich skrzepliny pierwotnie powstają najczęściej w łydce, w tzw. zatokach żylnych mięśni płaszczkowatych. Około 20% tych skrzeplin ulega samoistnemu rozpuszczeniu. Pozostałe mogą się powiększać i przejść w zakrzepicę żyły podkolanowej i udowej.

Objawy zakrzepicy są niespecyficzne, tzn. mogą występować również w innych chorobach, np. zapaleniach skóry i tkanki podskórnej, obrzęku limfatycznym, zapaleniu naczyń chłonnych, róży, krwiaku śródmięśniowym, pękniętej  torbieli Bakera, rwie kulszowej, niedokrwieniu kończyny, zerwaniu ścięgna lub mięśnia, itd.

Dodatkowym utrudnieniem w postawieniu prawidłowego rozpoznania jest fakt, że objawy mogące sugerować zakrzepicę pojawiają się u zaledwie połowy chorych. U pozostałych pacjentów objawy choroby w ogóle nie występują lub są ograniczone.

Szczególną uwagę należy zwrócić na takie symptomy jak:

  • ból nogi (ręki)
  • różnica w obwodzie pomiędzy obu nogami (rękami)
  • obrzęk podudzia, całej nogi (ramienia, ręki)
  • napięta i zaczerwieniona skóra na nodze (ręce)
  • poszerzone żyły podskórne.

Podstawowe znaczenie w tej chorobie ma jak najszybsze postawienie prawidłowej diagnozy oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.

W przypadku wystąpienia powyższych objawów koniecznie należy skonsultować się z lekarzem. Najlepiej w takiej sytuacji wykonać badanie flebologiczne, które w naszym ośrodku zawsze łączymy z badaniem przepływów krwi i  oceną drożności naczyń metodą USG Duplex Doppler.  Badanie USG Duplex Doppler jest badaniem o największym znaczeniu w rozpoznawaniu zakrzepicy żylnej. Po stwierdzeniu zakrzepu w żyłach, szybkie wdrożenie prawidłowego leczenia zapobiega dalszemu rozprzestrzenianiu się procesu zakrzepowego i zmniejsza możliwość oderwania się fragmentu skrzepliny, mogącej spowodować groźny dla zdrowia i życia zator płucny.

Obraz zakrzepicy żył głębokich.

Zator tętnicy płucnej (PE, pulmonary embolism)

Oderwane fragmenty skrzeplin znajdujących się w żyłach mogą stanowić materiał zatorowy. Przemieszczając się z prądem krwi do tętnic płucnych mogą wywoływać ostrą zatorowość płucną.
W 80% przypadków skrzeplinowej ostrej zatorowości płucnej źródłem skrzeplin są proksymalne żyły głębokie kończyn dolnych (żyła podkolanowa i udowa) oraz żyły miednicy mniejszej. W pozostałych przypadkach materiał zakrzepowo-zatorowy pochodzi z żył górnej połowy ciała. Nierozpoznany na czas zator tętnicy płucnej wiąże się ze śmiertelnością powyżej 30%, natomiast w przypadku wdrożenia odpowiednio wczesnej diagnostyki i leczenia ryzyko zgonu znacząco maleje – do 2-8%.

Zdjęcie przedstawia skrzepliny usunięte z żył

Należy być bardzo uważnym w przypadku wystąpienia takich symptomów, jak:

  • duszność (uczucie braku powietrza) lub trudności w oddychaniu (występujące nagle lub utrzymujące się przez dłuższy czas) – to najczęściej występujące objawy
  • bóle w klatce piersiowej
  • przyspieszona częstość oddechu i/lub szybkie tętno
  • krwioplucie
  • nadmierne pocenie się w czasie wysiłku
  • zła tolerancja wysiłku fizycznego
  • zasłabnięcie

Powyższe objawy nie powinny być nigdy bagatelizowane i stanowią wskazanie do pilnej diagnostyki i leczenia szpitalnego.

Zespół pozakrzepowy (PTS, postthrombotic syndrome)

Wczesnym powikłaniem zakrzepicy żylnej może być zatorowość płucna, a późnym – zespół pozakrzepowy. Określamy tak zaburzenia pojawiające się po kilku miesiącach lub latach u chorych, którzy przebyli wcześniej zakrzepicę żył głębokich. Proces zakrzepowy toczący się w żyle może uszkodzić leżące w niej zastawki, które w prawidłowych warunkach pozwalają na przepływ krwi tylko w kierunku serca. Zniszczenie lub uszkodzenie zastawek powoduje, że krew w osłabionej żyle zaczyna się cofać, wzrasta ciśnienie w mikrokrążeniu żylnym podudzia. Oprócz uszkodzenia zastawek proces zakrzepowy może także zwęzić światło żyły lub w skrajnej sytuacji spowodować jej niedrożność. To także wyraźnie utrudnia odpływ krwi w kierunku serca. Krew, która napotyka na opór przepływu w żyłach głębokich, przepływa do żył powierzchownych – żyły te zaczynają się poszerzać i tworzyć żylaki. Pojawia się też obrzęk podudzia, świąd skóry i ból nogi. Dochodzi do przewlekłego zaburzenia metabolizmu tkankowego i rozwoju zaników skóry i tkanki podskórnej (tzw. lipodermatosclerosis). Pojawiają się tzw. zmiany troficzne i w skrajnej postaci owrzodzenia podudzi.

Owrzodzenia w zespole pozakrzepowym.

Więcej zdjęć chorób żył leczonych w ośrodku VENAVITA możesz zobaczyć w naszej Galerii.

W przypadku wystąpienia opisanych powyżej objawów zalecamy również przeprowadzić badanie flebologiczne, które w naszym ośrodku łączymy z badaniem przepływów krwi i oceną drożności naczyń metodą USG Duplex Doppler.

Pragniemy podkreślić, że prawidłowo leczona zakrzepica żył głębokich u pacjenta stosującego regularnie zalecone leki i pończochy kompresyjne (lub bandaże), oraz poddanego długotrwałej obserwacji ma łagodny przebieg i w większości przypadków nie wywołuje ciężkich powikłań, np. w postaci zatorowości płucnej czy zespołu pozakrzepowego z owrzodzeniem podudzia.
Także prawidłowe leczenie zespołu pozakrzepowego pozwala na redukcję dolegliwości i poprawia stan miejscowy chorej kończyny.